Ostaci nepoželjnih gostiju u košnici (insekti, puževi, žabe) kao i ostaci uginulih pčela obloženi su smolastom materijom-propolisom koja očigledno sprečava njihovo raspadanje. Ovo je navelo naučnike da ispitaju sastav ove materije.
Tako je utvrđeno da je propolis gusta, tamna smolasta masa koja nastaje pod uticajem fermenata pljuvačke pčela na smolu koju one sakupe sa pupoljaka i mladih izdanaka. Pčele ovom materijom oblažu i zatvaraju pukotine i šupljine u košnici, pa pčelari na ovaj način i stimulišu pčele da prave propolis.
SASTOJCI. Propolis sadrži preko 100 jedinjenja. Najviše su zastupljeni fenoli (58%), zatim pčelinji vosak (24%), drugi voskovi (8%), a prisutni su i flavonoidi (6%), triterpenska jedinjenja (0,5%), lipidi. Značajno je i prisustvo bioelemenata kao što su Mn, Cu, Zn.
Međutim pošto je sastav propolisa uslovljen njegovim geografskim poreklom, odnosno biljnom vrstom sa čijih pupoljaka je skidana smola, često se može zabeležiti i prisustvo estara kafene i ferula kiseline, vanilina i eugenola.
DELOVANJE I UPOTREBA. Upotreba propolisa je zastupljena gotovo na svim kontinentima, a njegov sastav, kao što je već pomenuto zavisi od geografskog porekla i biljne vrste koju pčele koriste, pa iz različitih delova sveta stižu i različiti izveštaji o njegovom delovanju.
Istorijski gledano propolis se u tradicionalnoj medicini koristio oralno u lečenju bakterijskih infekcija kao što je tuberkuloza; gljivičnih infekcija kao što je oralna kandidijaza, infekcija izazvanih parazitima kao što je malarija i virusnih infekcija kao što je kijavica. Različitim labaratorijskim ispitivanjima na životinjama i ljudima potvrđeno je ovo antiinfektivno delovanje za koje se predpostavlja da potiče od flavonoida. Ali ipak, propolis nije efikasan antiinfektivni lek.
Jedan od sastojaka propolisa, fenetil estar kafene kiseline (CAPE), može da ometa delovanje faktora koji se normalno oslobađaju pri inflamaciji, tj. pokazuje antiinflamatorni efekat. A prema rezultatima pojedinih animalnih studija propolis može povećati funkciju imunog sistema, a može imati i antikancerogeno delovanje.
Stimulacija aktivacije makrofaga je može smatrati dokazom nespecifičnog imunostimulantnog delovanja propolisa. Na osnovu ovakvog delovanja propolis se može koristiti i u prevenciji infekcija koje mogu biti izazvane Gram-bakterijama (Klepsiella pneumoniae, Proteus vulgaris, Escherihia coli, Pseudomonas aeruginosa), a što je i potvrđeno studijom urađenoj u Sofiji na Institutu za Imunologiju i Mikrobiologiju, Bugarske Akademije Nauka.
Početkom 2003. godine su objavljeni rezultati randomiziranog konrolisanog kliničkog istraživanja o potencijnoj upotrebi vodenog eksrtakta propolisa kao dopunskog sredstva u lečenju pacijenata sa astmom.
Preparati propolisa za spoljašnju upotrebu su se koristili u narodnoj medicini za lečenje opekotina. Zbog svoje žilave konzistencije propolis je dobro štitio oštećenu kožu, mnogo pre pojave prvih zavoja, a zahvaljujući njegovom antiinfektivnom delovanju štitio je kožu od infekcija. I danas se kod pojedinaca sa opekotinama drugog stepena mogu koristiti kreme sa propolisom da bi se smanjila inflamatorna reakcija i organizam zaštitio od prodora mikroorganizama. U iste svrhe ispitivana je i njegova upotreba nakon hirurških intervencija u ustima.
DOZE. Nakon skupljanja propolisa iz košnice, koji je na običnoj temperaturi mek, ova masa se hladi da bi postala čvrsta i lomljiva. Kao takva ona je lakša za dalju obradu, jer se može prevesti u prah, iz koga se najčešće izrađuje 2-4% etanolni rastvor za premazivanje sluznica. Konsentrovaniji rastvori (20%) se koriste eksterno.
Pošto danas na tržištu postoji veliki broj preparata koji u različitom stepenu sadrže propolis, a koriste se u različitim oblicima (puderi, ekstrakti, kapsule, tablete) i za različite indikacije, najbolje je pridržavati se uputstva proizvođača.
NEŽELJENI EFEKTI I KONTRAINDIKACIJE. Za sada su zabeleženi neželjeni efekti samo kod pojedinaca koji su alergični na propolis ili neku njegovu komponentu. Najčešće se manifestuju kao bolne ranice u ustima kod oralne primene, odnosno svrab nakon primene preparata na kožu.
Svaki pojedinac koji zna da je alergičan na neki od pčelinjih proizvoda ili pati od polenske kijavice trebalo bi da izbegava kontakt sa propolisom ili njegovim proizvodima, odnosno njegovu upotrebu.
Iako prema najnovijim istraživanjima upotreba vodenog ekstrakta propolisa pokazuje povoljne rezultate kod pacijenata sa astmom, on može biti i kontraindikovan u ovom stanju, pa je najbolje ne koristiti ga pre konsultacije sa stručnim licem.
www.apotekaue.rs
